Home » Aan de slag met Nieuws in de Klas » Online Themadossiers » Het rommelt in de kunstenwereld

Het rommelt in de kunstenwereld

Het Kunstendecreet, de Landschapscommissie, en de politiek

18 mei 2022

Kunstenorganisaties kunnen via het Kunstendecreet van de Vlaamse regering werkingssubsidies aanvragen. Die aanvragen worden door commissies beoordeeld, en op basis van hun advies neemt de minister van Cultuur een beslissing over wie hoeveel geld krijgt. Maar het rommelt in de kunstenwereld, want veel organisaties zijn uit de boot gevallen. Men verwijt de commissies gebrek aan expertise, maar ook het Kunstendecreet zelf oogst kritiek. En dan is er nog de invloed van politiek verbonden leden in tal van raden van bestuur van kunstenorganisaties, om die van Toneelhuis niet te noemen, die op de korrel wordt genomen.

Kunstendecreet is beleidskader

Het Kunstendecreet is een beleidskader voor de professionele kunsten in de Vlaamse Gemeenschap. Deze vrije tribune op Doorbraak, dat gaat over het Kunstendecreet dat ingang vond in 2021 en vandaag van toepassing is, werd geschreven door Marius Meremans, Vlaams parlementslid voor N-VA, en is dus geen journalistiek artikel. Meremans bewierrookt de meest opmerkelijkste veranderingen ten opzichte van het vorige decreet, die voor een betere positie voor de Vlaamse cultuur, maar meer nog voor de Vlaamse kunstenaar zorgen. Kritiek van de linkse oppositie zet hij weg als ‘framing’.

Detail van NT Gent (CC BY-NC-ND 2.0) Pierre Doyen

De Landschapscommissie

Deze open brief op rekto:verso is ook geen journalistiek werk. Ze schetst de pijnpunten waar de Landschapscommissie, die volgens Marius Meremans hierboven opgericht werd om de rijkdom aan schakeringen binnen de Vlaamse kunsten te blijven garanderen, mee kampt. De auteurs, gepokt en gemazeld in de kunstenwereld, richten zich tot de leden van die Landschapscommissie en vragen hen om goed na te denken over hoe het weinige geld dat nog overblijft te spenderen. Want door het negatieve pre-advies van een kwart van alle aanvragen, werden kraters geslagen in het Vlaamse kunstenlandschap. De auteurs manen de Landschapscommissie ook aan om gebruik te maken van officiële cijfers en finale adviezen, zaken die niet vrijgegeven zijn door het kabinet, wat niet getuigt van veel transparantie.

Er werden kraters geslagen in het Vlaamse kunstenlandschap (CC BY-SA 2.0) Mario Duran-Ortiz

Toneelhuis / politiek

Het Antwerpse stadstheater Toneelhuis kreeg een negatief advies van de bevoegde commissie en dus geen subsidie van de Vlaamse overheid. Daardoor dreigt niet alleen een artistiek, maar ook sociaal bloedbad. Karl van den Broeck en Frank Olbrechts konden voor Apache het preadvies inkijken. Daaruit blijkt dat de verantwoordelijkheid voor dit debacle bij het politiek samengestelde bestuursorgaan van Toneelhuis ligt. En dat orgaan wordt gedomineerd door N-VA.

De Bourlaschouwburg in Antwerpen waar Toneelhuis gevestigd is. (CC BY-NC-SA 2.0) ArcheoNet Vlaanderen

Vragen en discussiepunten

Doorbraak: Marius Meremans: ‘Met Kunstendecreet behouden we onze koppositie’

Het nieuwe Kunstendecreet komt volgens Meremans tegemoet aan enkele verzuchtingen uit de sector. Wat zijn die verzuchtingen?

Het biedt meer financiële zekerheid voor grotere organisaties die daarvoor in ruil bijkomende opdrachten ten voordele van de sector op zich nemen.

Meremans zegt dat het decreet ook goed is voor de kunstenaars. Waarom?

Belangrijk is dat we organisaties wijzen op het belang van eerlijk werk en eerlijke verloning en dat we kunstenaars naar die instrumenten leiden die hen toelaten om sociale rechten op te bouwen.

rekto:verso: Beste Landschapscommissie, oordeel met zorg

Hoewel Marius Meremans zegt dat het Kunstendecreet goed is voor kunstenaars, maken de auteurs van de open brief zich grote zorgen over de kunstenaar. Waarom?

Waar zullen nieuwe kunstenaars in het spoor van FC Bergman of Mette Ingvartsen hun uitdagende ambities voor de grote zaal blijven verfijnen, als met Toneelhuis (Antwerpen) en Kaaitheater (Brussel) twee van de best uitgeruste én meest fijnmazige productiestructuren voor theater verdwijnen? Hoe rijmen we een negatief preadvies voor Z33 én het oordeel dat internationale werkplaatsen voor beeldend kunstenaars als Cas-co (Leuven) en VONK (Hasselt-Genk) zich zouden moeten terugplooien op een (louter lokaal gefinancierde) atelierwerking met de ministeriële vraag naar meer internationale uitstraling en zelfredzaamheid voor kunstenaars?

Als een kunstenhuis verdwijnt heeft dat een veel grotere impact dan voor dat huis en zijn werknemers alleen. Bv. als de drie Gentse jeugdtheatergezelschappen verdwijnen, is het zo goed als afgelopen met uitdagend jeugdtheater in de stad die in 2024 ‘European Youth Capital’ zal zijn. Waarom?

Door de functie die ze (die drie gezelschappen) vertolken voor een publiek en voor het draagvlak van de kunsten in Vlaanderen. Waar gaan Gentse scholen hun leerlingen na 2023 nog leren proeven van toneel?

Waarom vinden de auteurs de meerwaarde (die er nu niet is) van participatieve werkingen als KAOS (met kunstenaars met een psychische kwetsbaarheid) of De Batterie (met kwetsbare jongeren) groot?

Kleine autonome organisaties voor participatie en ontwikkeling blijven immers cruciaal, wil je van dit werk de emancipatorische kracht bewaren. Grote kunsthuizen kunnen wel losse participatieve projecten inkopen, maar de ervaring leert dat het dan sneller op hun voorwaarden gebeurt dan altijd vanuit de noden en ambities van de betrokken groepen en kunstenaars.

De auteurs hebben een probleem met de samenstelling van de commissies die moeten oordelen over de waarde van een dossier. Wat is dat probleem?

Een vaak gehoorde kritiek in het veld was het gebrek aan voldoende expertise in de commissies. Uit respect voor deontologie konden een heel aantal commissieleden met degelijke veldkennis in deze ronde niet meedoen, of toch niet in de commissie waarvoor hun expertise anders zeker gevraagd zou zijn. De commissies werden aangevuld met mensen die misschien niet minder capabel zijn, maar lang niet altijd het besproken werk zelf hebben kunnen volgen en daar in het moordende tempo van de hele beoordelingsprocedure ook geen tijd voor hadden. In sommige preadviezen is het gebrek aan diepe veldkennis en inzicht in historiek sterk voelbaar.
Expertise en veldkennis zijn natuurlijk cruciaal om het kaf van het koren te kunnen scheiden.

Het budget dat de Vlaamse regering veil heeft voor cultuur is veel te laag. De Landschapscommissie heeft een potje van 4,5 miljoen euro, terwijl er ongeveer voor 20 miljoen gevraagd wordt. Bovendien berekende oKo (overleg kunstenorganisaties) dat er eigenlijk nog 20 miljoen extra nodig is. De auteurs zijn ervan overtuigd dat zoiets loont. Waarom?

Met 1 euro subsidie genereert de gemiddelde kunstenorganisatie 1,7 euro extra, nog los van wat de bezoeker daarnaast aan horeca en vervoer besteedt bij concert- of expobezoek.

Apache: Vakbonden eisen oplossing voor subsidieproblemen Toneelhuis

Als het Toneelhuis geen subsidies krijgt van de Vlaamse overheid dreigt er een artistiek, maar ook sociaal bloedbad. Wat betekent dat sociaal bloedbad?

75 vaste medewerkers, maar ook de vele freelancers zullen hun job verliezen.

De commissie legt de verantwoordelijkheid bij het bestuur van Toneelhuis dat gedomineerd wordt door de N-VA. Wat zegt Antwerps gemeenteraadslid voor Groen Niel Staes over het bestuur en de Antwerpse N-VA?

Staes noemt het onbegrijpelijk dat er niet eerder aan de alarmbel werd getrokken. “Het is nu alle hens aan dek om dit vlaggenschip te redden. De vraag is of er ook de wil is om dat te doen.”

Dat politiek benoemde bestuur heeft ook geen ervaring met de theaterwereld, laat staan de kunstenwereld. Maar de voormalige voorzitter van de raad van bestuur Johan Swinnen heeft volgens Apache wel een heel grote verantwoordelijkheid. Waarom?

Hij zou de bestuurders vaak onvolledig hebben ingelicht, onder meer over de zoektocht naar een artistieke leiding. Die kwam er nadat artistiek leider Guy Cassiers aankondigde dat hij zou stoppen.
De sollicitatieprocedure die Swinnen en de toenmalige zakelijk leider Klaartje Heiremans in 2019 organiseerden, liep op een sisser af. De raad van bestuur kreeg nooit inzage in de verslagen van de gesprekken die toen werden gevoerd met de kandidaten.
Daarna moest er snel naar een nieuwe oplossing worden gezocht. Er moest dringend worden gestart met het schrijven aan het nieuwe subsidiedossier voor het Kunstendecreet. Daarin zou Toneelhuis proberen om voor tien jaar erkend te worden.
Uiteindelijk duurde het tot mei 2021 voor een nieuwe artistieke directie werd aangesteld. Die kon op die korte tijd onmogelijk een degelijk dossier schrijven. Ze deed ook onvoldoende een beroep op de aanwezige expertise in huis. Het gevolg was een belabberd dossier en een vernietigend (pre-)advies van de beoordelingscommissie.

Hier vind je het opdrachtenblad als Word-document en als PDF-bestand.

Hier vind je meer informatie over Media.21

Politieke peilingen

Iraanse vrouwen rechten hun rug