Home » Aan de slag met Nieuws in de Klas » Online Themadossiers » 100 jaar algemeen enkelvoudig stemrecht

100 jaar algemeen enkelvoudig stemrecht

Intrede van het 'compromis'

20 november 2019

*** (De verklaring voor de sterretjes vind je hier.)

Op 16 november 1919 vonden in België de eerste parlementsverkiezingen plaats onder het systeem van algemeen enkelvoudig stemrecht. Hoewel vrouwen daar niet mochten aan deelnemen (en moesten wachten tot 1949), zorgden deze verkiezingen voor een heuse politieke ommezwaai, én maakte de wereld kennis met het enige, echte ‘compromis à la belge’. 

Omdat wij graag weten wat jullie denken over de themadossiers, zodat we waar nodig kunnen aanpassen en verbeteren, vragen we jullie om dit beoordelingsformulier in te vullen. Alvast hartelijk dank!

 

Elitair mannelijk privilege

Tot voor 16 november 1919 waren verkiezingen een elitair privilege voor mannen met geld. Dat zegt Guy Vanthemsche op DeWereldMorgen. Als je genoeg belasting betaalde, mocht je stemmen. Door dat ‘cijnskiesrecht’ konden 99% van de mannen hun stem niet uitbrengen. Socialisten en liberalen ijverden heel hard voor het Algemeen Enkelvoudig Stemrecht, maar vrouwen stemrecht geven, dat was voor hen een brug te ver. Uit angst dat de vrouwen op de katholieken zouden stemmen. 

 

 

Intrede Vlaams-nationalisten in Belgische Kamer

De impact van die verkiezingen kan niet ontkend worden. De drie grote zuilen (katholieken, socialisten en liberalen) nemen hun vorm aan, maar niemand heeft een volstrekte meerderheid, wat betekent dat er onderling gepraat moet worden om tot besluitvorming te komen. Het ‘vermaledijde compromis’, zoals Karl Drabbe het noemt op Doorbraak. Maar Drabbe focust nog meer op de intrede van de Frontpartij (met vijf zetels) in de Kamer. Die eerste Vlaams-nationalistische (maar pluralistische) partij lijkt in niets op erfgenamen N-VA en Vlaams Belang, maar zorgde er wel voor dat het idee van Vlaams zelfbestuur ingang vond. Of zoals Drabbe het formuleert: het einde van de unitaire staat België werd die dag ingeleid.

Grafiek DeWereldMorgen
 
Omslagfoto: dekamer.be

 

Artikels en discussiepunten

DeWereldMorgen: 16 november 1919, precies honderd jaar geleden: alleman één stem

Waarom is het vreemd dat het algemeen enkelvoudig stemrecht er pas in 1919 kwam? 
De grondregels van de parlementaire democratie waren in België immers een stuk ouder. Vrije verkiezingen, volksvertegenwoordiging en ministeriële verantwoordelijkheid waren al in de Grondwet ingeschreven sedert 1830. Door het cijnskiesrecht, waardoor alleen de rijkste Belgen konden gaan stemmen, werd een fundamentele ongelijkheid in stand gehouden.
In 1893 werd afgestapt van het cijnskiesrecht, maar een algemeen enkelvoudig stemrecht kwam er nog niet. Wat dan wel? 
Het algemeen meervoudig stemrecht: aan alle mannelijke Belgen werd een stem toegekend, maar de rijke burgers kregen één of soms zelfs twee bijkomende stemmen. Zo werd de ‘volkswil’ (gedeeltelijk) gesmoord door het electorale overgewicht dat werd toegekend aan de elites.
De conservatieven waren nooit voorstander van AES. Waarom werd het na WOI dan toch ingevoerd?
Tijdens het conflict (de oorlog) hadden de socialisten zich gedragen als voorbeeldige patriotten. De arbeidersklasse had zware offers gebracht aan het front en in het bezette land. De sociale ellende was enorm. Na de wapenstilstand was het vooroorlogse AMS dus onhoudbaar.
Eén man = één stem werd de nieuwe basisregel van het Belgische electorale systeem. Om die hervorming door te voeren werd de Grondwet zelfs aan de laars gelapt, want die voorzag nog steeds het AMS. De grondwetswijziging kwam er pas na de verkiezingen met AES. “Hoogdringendheid” kan soms heel wat politieke creativiteit losweken …
Na de verkiezingen in 1919 maakte ‘het compromis’ zijn intrede omdat er nooit een absolute meerderheid gehaald werd. Geen enkele partij kan haar programma integraal realiseren. Er moeten altijd toegevingen worden gedaan aan minstens één tegenstander. Maar sinds de jaren 80 van vorige eeuw verloopt dat niet meer zo gemakkelijk, vindt Vanthemsche. Waarom niet?
Tot die tijd beheersten de drie groten (katholieken, socialisten, liberalen) het politieke toneel. In de plaats van twee, of drie grote partijen, zijn er nu een tiental partijen van gemiddelde omvang en bovendien nog drie à vier kleintjes. Het is een helse opdracht om daarmee een meerderheid te vormen. De compromissen die onder zo veel partijen gemaakt moeten worden, worden niet meer gesmaakt door de bevolking. De versnippering voedt de degout voor ‘de politiek’. 
Wat is volgens Guy Vanthemsche het gevolg van die politieke versnippering?
Een rechtse alliantie- of zelfs frontvorming is (althans in Vlaanderen) niet onwaarschijnlijk: dat zou wel eens sneller kunnen gebeuren dan velen lief is. Dat stemt tot nadenken over de blijvende versnippering aan de linkerzijde.

Doorbraak: Het einde van bourgeoisstaat België

Behalve de intrede van de Vlaams-nationalisten in de Kamer, wat valt er volgens Karl Drabbe nog op na het invoeren van het AES?
“De massa deed haar intrede, met alle gevolgen van dien. Toenemende polarisering bijvoorbeeld: politieke geschillen werden nu in massamedia, op straat en in het kieshokje uitgevochten. De grote ‘versnippering’ van het politieke landschap zorgde — toen al — voor kopbrekens. Voortaan zouden coalitieregeringen moeten gevormd worden.”
Merk ook op hoe Drabbe spreekt over ‘versnippering’ bij het ontstaan van de drie zuilen, terwijl in het vorige artikel Vanthemsche hetzelfde doet bij het ontstaan van een tiental partijen.
De socialisten konden dankzij het invoeren van het AES hun stempel drukken op hervormingen en wetgeving. Ken je verwezenlijkingen van de socialisten die we vandaag als vanzelfsprekend beschouwen? 
Het AES om te beginnen, gratis (nu ja) onderwijs voor iedereen, de sociale zekerheid, de achturige werkdag, de 38-urenwerkweek, betaald verlof, pensioenen…
Hoewel er nauwelijks geluisterd werd naar de Frontpartij voelden de drie traditionele partijen, volgens Karl Drabbe, dat er een nieuwe wind door de politiek woei, en die wind moest worden gerecupereerd. Hoe werd dat gedaan? 
Onder leiding van de zogenaamde drie kraaiende hanen, tekenden de socialist Camille Huysmans, de al genoemde katholiek Frans Van Cauwelaert en de liberaal Louis Francken, voor een ‘vervlaamsing’ van de standpunten van hun partijen. Door de uitbreiding van het stemrecht was in de drie partijen ook de oude, conservatieve en belgicistische strekking verkleind; de grote vertegenwoordiging van Vlaamse verkozenen zorgde impliciet al voor een ‘vervlaamsing’ van de standpunten. Hoe Vlaamser, hoe meer zetels, was de redenering.
De Vlaams-nationalisten van toen, waren niet dezelfde als nu. Wat voor mensen zaten er toen bij?
Socialistische activisten, communistische sympathisanten, letterkundigen (Van Ostayen – sic) en jonge kunstenaars; wereldverbeteraars allerhande, grotendeels afkomstig uit kringen van jonge socialisten en humanistische expressionisten en andere avant-gardisten, die tijdens de oorlog een compromisvrede welgezind waren.
Reformisten en radicalen, katholieken en vrijzinnigen zaten zij aan zij in een pluralistische partij, die net als de Vlaamse Oud-Strijders streed onder de vlag van ‘nooit meer oorlog, godsvrede en zelfbestuur’. Zelfbestuur stond toen voor wat men ook de ‘administratieve scheiding’ van België noemde, of met de titel van een vooroorlogs tijdschrift: De bestuurlijke scheiding. Honderd jaar later heeft die zich haast volledig doorgetrokken. Mede gerealiseerd door de impact van opeenvolgende Vlaams-nationalistische partijen als zweep op de traditionele partijen — niet het minst de katholieke. Met dank aan de invoering van dat algemeen enkelvoudig stemrecht.

Op Charlie staat nog een interessant opiniestuk over verkiezingen in het algemeen.

Hier vind je het opdrachtenblad als Word-document en als PDF-bestand. 

Hier vind je meer informatie over Media.21

Kunst vandaag
Versoepeling abortuswet


Aanmelden

Meld je aan om een week lang gratis kranten en magazines in de klas te ontvangen of om de status van je bestelling te volgen.

Heb je nog geen account? Dan moet je eerst registreren.

Let op: De themadossiers en het lesmateriaal op de website van Nieuws in de Klas kan je zo gebruiken.

 

Wachtwoord vergeten?

Wachtwoord herstellen

Vul je e-mailadres in. We sturen je een mail met instructies om je wachtwoord te wijzigen.

 

Aanmelden

Subscribe to our mailing list

* indicates required

Nieuws in de Klas gebruikt deze informatie enkel om je op de hoogte te brengen van activiteiten, weetjes en trends uit de sector en van onze organisatie. Vink hieronder 'nieuwsberichten' aan als je op de hoogte wil blijven:

Je kan op elk moment jouw gegevens verwijderen door op de link 'Abonnement opzeggen' te klikken onderaan elke e-mail die je van ons ontvangt, of te mailen naar info@nieuwsindeklas.be. Bezoek onze website voor meer informatie over onze privacyverklaring. Door hieronder te klikken, stem je ermee in dat wij jouw gegevens mogen verwerken in overeenstemming met deze voorwaarden.

We gebruiken MailChimp als ons marketingplatform. Door hieronder te klikken om u te abonneren, erkent u dat uw informatie zal worden overgebracht naar MailChimp voor verwerking. Lees hier meer over de privacypraktijken van MailChimp.