Fake news

Journalistiek biedt soelaas

17 april 2024

***

Nu de verkiezingen met rasse schreden dichterbij komen en heel wat burgers, waaronder bijna een miljoen jongeren voor het eerst, een stem zullen uitbrengen, is het van groot belang dat die burger zich goed informeert. Maar dat is niet zo evident wanneer sociale media voor de meeste mensen de belangrijkste bronnen van informatie zijn, en artificiële intelligentie voor goed zijn intrede heeft gemaakt. Fake news is van alle tijden, maar de technologie maakt het creëren en verspreiden ervan eens zo makkelijk. Er zijn tal van tips & tricks om vals van echt nieuws te onderscheiden, zaken waar wij als burger zelf controle over hebben, maar echt veilig voor fake news zijn we nooit, zelfs niet in de wetenschap. De journalistiek kan, of moet, helpen.

 

Commercialisering en techbedrijven

In dit wat oudere, maar nog steeds heel relevante stuk op MO* vraagt Tine Hens zich af of fake news wel het probleem is. Ze blikt terug op haar loopbaan en ziet hoe commercialisering en de invloed van techbedrijven als Google en Facebook van langsom meer toenam. Marketing en management werden deel van de journalistiek die zich nu moet aanpassen aan de algoritmes in plaats van omgekeerd. Hens vindt dat de journalist zijn hakken in het zand moet zetten, door persoonlijke interesse en bekommernis en maatschappelijke relevantie tegenover elkaar af te wegen. En niet objectief te zijn.

“Homage” (1974) van Leopoldo Maler JD Lasica (CC BY 2.0)​

 

Deep fake

In deze explainer legt Kris Custers van StampMedia uit wat deep fake precies is.

 

Journalist die bronnen vermeldt

Zeker met de komst van ChatGPT, maar ook met de bovenvermelde deep fake, en deep voice, wordt het heel moeilijk om echt van vals te onderscheiden. Annelore Deprez, hoofd onderzoek en ontwikkeling, communicatie, media en design aan de Artevelde Hogeschool, zegt aan Business AM dat de journalistiek daarin een belangrijke rol speelt, en dat een journalist transparant in de bronvermelding moet zijn. Daarnaast hebben wij, als burger, ook een eigen verantwoordelijkheid: we moeten te allen tijde kritisch blijven.

CC BY-SA 2.0 DEED Christoph Scholz

 

Fake news ook in wetenschap

Ook in de wetenschap duikt af en toe fake news op. Nu maakt het wezenlijk deel uit van de wetenschap om alles in vraag te stellen, en dat ook te blijven doen, ook al lijkt iets onomstotelijk bewezen. Zo werd onlangs ontdekt, meldt EOS, dat een fossiel van naar schatting 280 miljoen jaar oud in feite een beschilderde steen is. Iemand heeft de wetenschap danig in de maling genomen.

CC BY-NC-ND 4.0 DEED Dr. Valentina Rossi

 

Vragen en discussiepunten

MO*: U dacht dat Fake News het probleem was? Dit is waar het echt om draait.

Maar wat als die lezer vooral zoekt naar een betrouwbare bron van informatie, vraagt Tine Hens zich af. Ze richt zich op een iets ouder publiek, maar wat zeggen jullie? Zijn jullie ook op zoek naar betrouwbare informatie?

Doorgaans wordt gezegd dat journalistiek objectief hoort te zijn. Hens spreekt dat met klem tegen. Waarom? En zijn jullie het er mee eens? Of net niet?
Een journalist staat in de wereld en kiest waarover hij of zij wel en niet schrijft. Niet door met een blinddoek op een knop te drukken om het allemaal zo neutraal mogelijk te houden, maar wel door persoonlijke interesse en bekommernis en maatschappelijke relevantie tegenover elkaar af te wegen.
Tine Hens hekelt de commercialisering en de afhankelijkheid van de grote techbedrijven. Waarom is dat een probleem?
We zijn voor onze zichtbaarheid grotendeels overgeleverd aan de nukken van commerciële monopolies als Google en Facebook. Nu al zijn beiden de grootste mediabedrijven ter wereld zonder mediabedrijven te zijn. Journalistiek interesseert hen niet, wel het dataverkeer en de ogen die het hen oplevert.
Hens schreef dit stuk al enkele jaren geleden, voor artificiële intelligentie zo genoemd werd, maar haar boodschap voor de journalistiek blijft overeind. Hoe kan de journalistiek het verschil maken?
Als de journalistiek zichzelf echt wil heruitvinden moet ze vooral trouw blijven aan zichzelf. En dat betekent: verhalen zoeken en schrijven die niet door communicatiebureaus geproduceerd kunnen worden. Verhalen die niet altijd onder de noemer van nieuws vallen, maar wel onder die van maatschappelijk noodzakelijk. Robots zullen misschien een beursverslag kunnen uittikken, maar luisteren naar wat er onder de radar leeft, mensen een stem geven die nauwelijks gehoord worden, dat blijft een menselijke specialiteit. Misschien wordt het belang ervan niet altijd weerspiegeld in het aantal kliks of in lezersstatistieken, maar volhouden dient wel de geloofwaardigheid. Daarmee wordt het verschil gemaakt.

Business AM: Hoe kan je fake news herkennen? “Ik zie een veel belangrijkere rol naar journalisten gaan”

Ook Annelore Deprez van de Arteveldehogeschool ziet een belangrijke rol weggelegd voor journalisten. Hoe?
“Zij zijn degenen die professioneel getraind zijn om te gaan factchecken. Zij zullen degenen zijn die ons eigenlijk aanwijzen dat iets echt of vals is.” Maar journalisten moeten ook transparant in hun bronvermelding zijn. Waar komt de informatie die ze gebruiken vandaan? Als ze daar open mee omgaan, zal dat hun geloofwaardigheid vergroten.

EOS: Fossiel van vroeg reptiel blijkt grotendeels nep

Hoe komt het dat na tientallen jaren pas aan het licht komt dat een fossiel geen fossiel is?
Dat heeft o.a. te maken met het feit dat wetenschappers blijven onderzoeken, ook al lijkt een verklaring of oplossing al gevonden. Dat is te vergelijken met journalistiek. Journalisten moeten blijven graven, zelfs als op het ene moment de waarheid zich aandient. Want wat vandaag waarheid is, is dat morgen niet noodzakelijk nog altijd. Bovendien moet waarheid voortdurend bevraagd worden.
Gelukkig was het nepfossiel niet volledig nep. Waarom niet?
De onderzoekers vonden wel degelijk enkele stukjes versteend bot terug, onder meer binnen de contouren van de achterpoten van het fossiel. Ook troffen ze sporen aan van typische beenachtige structuren die bij reptielen zoals krokodillen onder het huidpantser liggen.

Hier vind je het opdrachtenblad als Word-document en als PDF-bestand. 

Hier vind je meer informatie over Media.21

Klimaatcrisis lijkt niet urgent
Verkiezingen in aantocht


Aanmelden

Meld je aan om een week lang gratis kranten en magazines in de klas te ontvangen of om de status van je bestelling te volgen.

Heb je nog geen account? Dan moet je eerst registreren.

Let op: De themadossiers en het lesmateriaal op de website van Nieuws in de Klas kan je zo gebruiken.

 

Wachtwoord vergeten?

Wachtwoord herstellen

Vul je e-mailadres in. We sturen je een mail met instructies om je wachtwoord te wijzigen.

 

Aanmelden

Subscribe to our mailing list

* indicates required

Nieuws in de Klas gebruikt deze informatie enkel om je op de hoogte te brengen van activiteiten, weetjes en trends uit de sector en van onze organisatie. Vink hieronder 'nieuwsberichten' aan als je op de hoogte wil blijven:

Je kan op elk moment jouw gegevens verwijderen door op de link 'Abonnement opzeggen' te klikken onderaan elke e-mail die je van ons ontvangt, of te mailen naar info@nieuwsindeklas.be. Bezoek onze website voor meer informatie over onze privacyverklaring. Door hieronder te klikken, stem je ermee in dat wij jouw gegevens mogen verwerken in overeenstemming met deze voorwaarden.

We gebruiken MailChimp als ons marketingplatform. Door hieronder te klikken om u te abonneren, erkent u dat uw informatie zal worden overgebracht naar MailChimp voor verwerking. Lees hier meer over de privacypraktijken van MailChimp.