Home » Aan de slag met Nieuws in de Klas » Online Themadossiers » Hoe de aarde leefbaar houden

Hoe de aarde leefbaar houden

Enkele mogelijkheden opgelijst

26 april 2023

Hoe houden we de aarde leefbaar? Ondanks de meest alarmerende berichten over de klimaatverandering lijkt de trein die de planeet vernietigt aan een rotvaart verder te denderen. Alsof er geen alternatieven zijn voor onze manier van leven. Hoe kunnen we verandering teweeg brengen, zonder de welvaart die we hier in het westen hebben, op te geven? En hoe kunnen we die welvaart delen met de rest van de wereld? Dit themadossier bekijkt enkele mogelijkheden.

Zintuiglijke ervaringen

Pascal Gielen houdt op rekto:verso een pleidooi voor meer zintuiglijke ervaringen. Aandacht besteden aan geluiden, kleuren, geuren en temperaturen. Want volgens Gielen gaan we het met louter technologisch vernuft niet redden. Om de aarde leefbaar te houden, moeten we begrijpen dat cultuur en natuur innig met elkaar verbonden zijn.

Slapen met de natuur. (CC BY 2.0) Sven Tomašić

Woondromen

België, en Vlaanderen al zeker, is niet altijd even verstandig omgesprongen met open ruimte. Dat had veel te maken met het ideaalbeeld van wonen: huisje, tuintje, boompje. De villa’s die in de jaren 70 tot 90 gebouwd werden, nemen heel veel ruimte in en zijn energievretend. Maar ze kunnen vandaag misschien wel dienst doen als gedeelde woning, schrijft Steven Vanden Bussche op Apache. En er zijn nog heel wat andere mogelijkheden om de ruimte die we nog hebben, en de bouwerfenis die we meedragen, om te buigen tot manieren van compacter wonen die zorg dragen voor de aarde. Voormalig Vlaams Bouwmeester Leo Van Broeck heeft het over woondromen.

Kavels samenvoegen tot een woonerf, kavels opsplitsen of een grote villa opdelen of transformeren tot een meergezinswoning: de mogelijkheden om compacter te wonen lijken eindeloos. (© Lukas Verstraete)

Het voedselbos

De industriële landbouw die na WOII zijn ingang vond, doet de aarde geen deugd. Ze zorgt echter wel voor veel en goedkoop voedsel. Er zijn immers best veel monden te voeden op deze aardkluit. Een voedselbos zou wel eens de uitkomst kunnen zijn, schrijft Tom Peeters op EOS. Een voedselbos bevindt zich op het kruispunt van natuur en landbouw, maar put de aarde niet zo uit als de industriële landbouw. Integendeel, door het verweven van bomen met gewassen en kruiden en wat nog, zorgt een voedselbos voor meer biodiversiteit. En koolstofopslag. En koelte tijdens periodes van verzengende hitte. Wetenschappers onderzoeken nu hoe voedselbossen rendabel te maken.

Voedselbos in Doornik (Park Lingezegen, Bemmel)(CC0 1.0) Lendskaip

Vragen en discussiepunten

rekto:verso: De aarde redden is ook een esthetische kwestie

Waarom trekt Pascal Gielen de conclusie dat we onszelf met rationele, wetenschappelijke argumenten niet kunnen overtuigen om te veranderen?

Klimaatrapport na klimaatrapport, het worden er steeds meer. Veel empirisch bewijs, maar we blijven vlees eten, plastic consumeren, vliegtuigen nemen en ons suf scrollen. Ook na Covid-19: business as usual. We missen blijkbaar iets dat ons echt kan overtuigen. Gedrag en cultuur veranderen doe je niet alleen met rationele argumenten. Affecten, emoties en ons gehele zintuiglijke vermogen spelen daarin een doorslaggevende rol.

Ons zintuiglijke vermogen wordt aangetast door de visuele prikkelcultuur. Daarom is esthetiek belangrijk. Want esthetiek, zo stelt Gielen, steunt deels op semiochemicaliën en spiegelneuronen. Excuseer?

Dat zijn chemicaliën en neuronen die we voortdurend met onze fysieke omgeving uitwisselen, die ons permanent over de toestand van onze medemens en onze ‘medenatuur’ informeren. Zo is een vervuild luchtklimaat evengoed fysiek verantwoordelijk voor ons mentaal en sociaal angstklimaat. Angst kan je letterlijk inademen. Het gaat om gegevens die we achter ons scherm gemakkelijk ontlopen en verdringen. Ons esthetisch vermogen wordt erdoor vernauwd en onze affecthuishouding raakt erdoor verstoord.

Hoe kunnen we de klimaatcrisis overwinnen, volgens Pascal Gielen?

Cultuur steunt niet alleen op ethiek en moraal, maar ook op onze esthetische ervaringen, zoals die van de natuur. Om de klimaatcrisis te overwinnen zullen we ons volledig esthetisch vermogen moeten inzetten. Opnieuw leren voelen in de twee betekenissen van het woord: zintuiglijk en emotioneel – de aarde aanraken en erdoor geraakt worden.

Apache: Hoe villawijken de open ruimte kunnen redden

Wat had voormalig bouwmeester Leo Van Broeck voor ogen met woondromen?

Kavels samenvoegen tot een woonerf, kavels opsplitsen, of een grote villa opdelen of transformeren tot een meergezinswoning: de opties zijn eindeloos. Bovendien kan compacter wonen ervoor zorgen dat bewoners meer kunnen delen, zoals een wagen of een grasmaaier, of voorzieningen zoals een buurthuis.
Door te delen, wordt het mogelijk om te wonen in mooie parktuinen. En waarom niet met een gedeeld zwembad, een moestuin of een bosje? Het maakt woondromen mogelijk die voor de gemiddelde huiseigenaar onbereikbaar lijken.

Progressieve, ecologische woonprojecten stuiten al wel eens op wetgeving. Dat leidt soms tot absurde (en duurdere) oplossingen. Geef es een voorbeeld.

Bij de bouw van cohousing Eikenberg bleek een afwijking van het aantal parkeerplaatsen een drempel, en dat in een uitgesproken ecologisch project waar mensen genoeg hadden aan twee deelwagens. “Het lijkt misschien een banaal voorbeeld, maar in een ander cohousingproject in Brugge moest daardoor een ondergrondse parking gebouwd worden, wat de kostprijs enorm deed stijgen”, zegt architect De Coster.
“De bottom line is dat in zo’n geval niet de ecologische keuzes voor een meerkost zorgen, maar eerder de stedenbouwkundige randvoorwaarden.”

Het is belangrijk dat creatieve oplossingen voor stadsvernieuwing en anders omgaan met ruimte de steun en betrokkenheid krijgen van de bewoners en van de buurt. Waarom is dat zo?

Het komt erop neer om de meerwaarde te tonen, voor de bewoners en voor de buurt. Buurtbewoners zijn de beste ambassadeurs van hun eigen projecten en kunnen ervoor zorgen dat er minder snel burenprotest komt. Met die aanpak verschillen we echt wel van het klassieke verdichtingsmodel waarbij een ontwikkelaar gronden opkoopt om er een project neer te poten.

EOS: ‘Voedselbossen verdienen de Nobelprijs voor de Vrede’

Wat is het probleem van de landbouw zoals we die allemaal kennen?

Onze landbouw steunt op eenjarige gewassen zoals tarwe, aardappelen en de meeste groenten. Om die te telen, moeten boeren elk jaar ploegen, bezaaien, bemesten en pesticiden spuiten. Intensieve monoculturen leveren ons een overvloed aan spotgoedkope voeding op, maar tegen een hoge prijs. Ze putten bodems uit, vermorzelen de biodiversiteit, decimeren insectenpopulaties en dragen flink bij tot de klimaatcrisis – een kwart van de uitstoot komt van voedselproductie. En ze maken ons kwetsbaar voor alsmaar frequentere weersextremen.

Wat is, volgens professor Kris Verheyen, het grote voordeel van voedselbossen?

Voedselbossen maken de voedselproductie weerbaarder tegen de gevolgen van de klimaatverandering. Wie inzet op meerdere soorten, spreidt risico’s. Droogte of late nachtvorst kunnen een monocultuur elimineren, terwijl in voedselbossen altijd iets overeind blijft. Bomen geven schaduw en beschermen tegen wind, waardoor de grond minder snel uitdroogt; hun uitgestrekte wortels geraken bij diep grondwater. ‘Doordat voedselbossen ondergronds meer bodemvocht en nutriënten aanspreken, valt een grotere robuustheid te verwachten in vergelijking met pakweg een maisakker’, zegt Kris Verheyen, professor bosecologie en -beheer bij het Forest & Nature Lab (UGent).

Veel van onze calorieën halen we uit gewassen die minder passen in voedselbossen, zoals aardappelen en tarwe. Wat zijn de alternatieven?

Noten zijn een gezond alternatief voor eiwitten, vetten en koolhydraten. Van kastanjes kan je brood of pizza maken, van eikels tofu of falafel.

Veel landbouwers willen geen bomen planten op hun akkers, omdat ze plaats en tijd innemen. Maar waarom zijn bomen in de landbouw net wel een goed idee, en zagen we ze in de landbouw tot WOII?

Zonder bomen blijft het potentieel van land vaak onderbenut. Klassieke teelten gebruiken de grond slechts een deel van het jaar en in één dimensie, de vlakte. Terwijl er drie dimensies te benutten vallen – ook de hoogte en de tijd. Als je enkel naar het individuele product kijkt, dan kan je zeggen: die bomen staan in de weg. Maar in z’n geheel wordt het een ander plaatje. Uit studies blijkt dat de totale productie groter is als je gewassen en bomen mengt. Omdat je licht, water en voedingsstoffen net beter benut.
Bomen werpen eveneens een buffer op tegen extreme temperaturen. Op de warmste uren van de dag is het gemiddeld drie tot zes graden koeler op percelen waar agroforestry wordt toegepast. Bomen beschermen tegen wind, waardoor de grond minder snel uitdroogt.

Voedselbossen zouden inboeten op productiviteit. Maar is dat eigenlijk wel zo erg?

Dat hangt er natuurlijk vanaf hoe je het bekijkt. Piet Moerman van het Eetbos denkt er zo over: ‘Ze zullen minder kilo’s opbrengen, maar die zullen een hogere voedingswaarde hebben. Plus: hebben we al die kilo’s nodig? Nu verdwijnt het gros van onze landbouwproductie in de voederbakken van koeien. Als we minder vlees eten en de veestapel afbouwen, dan compenseert dat ruimschoots wat we inboeten op productiviteit door te kiezen voor natuurinclusieve landbouwtechnieken. Voedselbossen gaan vriendelijker zijn voor de aarde en gezonder voor de mens.’

Hier vind je het opdrachtenblad als Word-document en als PDF-bestand.

Hier vind je meer informatie over Media.21

Ongelijkheid stijgt

bpost