Impact lockdown op redacties onafhankelijke media

Alles gebeurt digitaal en telefonisch

22 april 2020

** (De verklaring voor de sterretjes vind je hier.)

Wie moet blijven werken, voelt ontegensprekelijk de invloed van de lockdown. Hoe gaan de redacties van de online nieuwsmedia daarmee om? Voor geschreven media, waarbij journalisten niet meer nodig hebben dan een laptop en een telefoon, kan het verplicht thuisblijven toch geen probleem zijn? Redactievergaderingen gebeuren via Skype, Zoom of Teams, het internet braakt als vanouds 24 op 24 al dan niet betrouwbaar nieuws waar informatie uit gehaald kan worden. Opdrachten kunnen dus blijven uitgevoerd worden. Maar is alles wel wat het lijkt?

Omdat wij graag weten wat jullie denken over de themadossiers, zodat we waar nodig kunnen aanpassen en verbeteren, vragen we jullie om dit beoordelingsformulier in te vullen. Alvast hartelijk dank!

Fysiek contact

Journalisten zijn doorgaans vrouwen en mannen die erop uittrekken om te praten met mensen, om te onderzoeken, om documenten te doorworstelen. Fysiek werk. Dat moet nu allemaal verplicht telefonisch en digitaal gebeuren.
‘Ook in gewone omstandigheden gebeurt veel onderzoekswerk telefonisch en digitaal’, zegt Jan Walraven van Apache daarover. ‘Natuurlijk is fysiek contact met bepaalde bronnen over gevoelige informatie soms beter, maar er zijn wel relatief veilige manieren om digitaal contact te houden en informatie uit te wisselen, ook onderling.’

Maar het veldwerk valt helemaal weg. Dat heeft vooral invloed op DeWereldMorgen, dat veel verslag uitbrengt van acties en persconferenties, en rekto:verso, dat zich richt op de culturele actualiteit. StampMedia, dat ook een opdracht als jeugdwerking heeft, waarbij jongeren nagenoeg dagelijks langskomen, moet zich zelfs helemaal reorganiseren. Maar coördinator Fried Aernouts merkt op dat voor veel jongeren verveling een prima motivator is, en er dus meer ideeën én stukken komen. Ook bij Doorbraak bulken de freelancers van de ideeën, wat hoofdredacteur Pieter Bauwens alleen maar kan toejuichen.

Wat vooral gemist wordt, is het fysieke contact bij redactie-, team-, of kernvergaderingen. ‘Een videovergadering werkt wel, maar voelt toch niet compleet’, omschrijft Bart Noels, zakelijk leider van rekto:verso, het. ‘De vergaderingen zijn iets korter, met minder agendapunten.’

“Het voordeel van de tijdswinst is allang uitgeleefd.”

‘Het is wennen’, vult Jan Walraven aan. ‘Maar veel medewerkers werken anders ook van thuis uit. We hebben er dus wel wat ervaring mee.’
Pieter Bauwens vergadert dan weer méér met de medewerkers via WhatsApp-groepen, en met de kernredactie via Zoom. ‘Dat werkt’, zegt hij, ‘Doorbraak is dan ook voornamelijk een e-redactie.’

Gie Goris, hoofdredacteur van MO* is minder positief. Hij ondervindt dat het onderling overleg moeilijker en moeizamer verloopt. ‘En het voordeel van de tijdswinst doordat je je niet kunt verplaatsen, is allang uitgeleefd. Bovendien maken de beperkingen van afstandswerk het moeilijker om een echt diepte-interview te doen, of ter plekke te gaan om met niet-experts te praten.’

Telewerk

Telewerk van thuis uit is dus de norm geworden. Volgens Pol Deltour, nationaal secretaris van de Vlaamse Vereniging van Journalisten (VVJ), zal het telewerk in de toekomst alleen maar toenemen. Dat klinkt logisch, het heeft behoorlijk wat voordelen, maar is het ook goed voor de werking van de online redacties?

(CC0 1.0) South Australian History Network

De meesten onder hen hebben er al veel ervaring mee, of passen het gewoon toe. Het is geen nieuw fenomeen. Rekto:verso heeft bijvoorbeeld geen vast redactielokaal en werkt sowieso op verplaatsing. Bart Noels vindt dat je op korte termijn wel kunt doorwerken, ‘maar het is vervelend voor nieuwkomers. Je moet elkaar toch eerst fysiek eens gezien hebben.’

“Bronnen vertellen meer als ze fysiek in gesprek zijn”

Op de redactie van MO* werd voor de lockdown één dag per week getelewerkt, en Gie Goris vermoedt inderdaad dat het er niet minder op zal worden. ‘Maar ik heb het gevoel dat het enthousiasme ervoor niet echt toegenomen is’, zegt hij, ‘en dat de behoefte om samen te werken, elkaar te zien, live zaken uit te wisselen wél groeit.’

Voor StampMedia heeft “1 op 1”-jongeren coaching een veel grotere meerwaarde. ‘Die gaat online niet snel overgenomen worden,’ denkt Fried Aernouts. ‘Bovendien genieten journalisten die buitenkomen toch nog steeds de voorkeur.’ Daarin wordt hij gesteund door Wouter Verschelden: ‘Een journalist komt best buiten. Bronnen vertellen meer als ze fysiek in gesprek zijn. Niet aan de telefoon of per sms.’

‘Interviewen lukt wel,’ zegt Pieter Bauwens, ‘maar het menselijke contact, en een gesprek voor en na, dat is ook veel waard.’ Bij Doorbraak zijn videovergaderingen ingeburgerd, maar ook Pieter vindt dat je over echt moeilijke punten beter face-to-face met elkaar praat.

‘Cruciaal.’ Dat vindt Jan Walraven over fysiek samenkomen. ‘Van gedachten wisselen, ideeën aftoetsen, … het loopt toch net iets vlotter zonder scherm ertussen.’

Voor DeWereldMorgen dat als redactie nu al twee dagen in de week telewerkt, zou het maar een kleine overgang betekenen. ‘Het zal een oefening worden in het zoeken naar andere manieren van communiceren,’ zegt Keltoum Belorf.

Financiële impact

Heel wat sectoren worden financieel hard door de coronacrisis getroffen. Door verplichte sluitingen worden mensen technisch werkloos, freelancers krijgen geen opdrachten meer, en verliezen dus hun inkomen. Maar media draaien overuren. Al kunnen de grote mediabedrijven het inkomensverlies van de slinkende advertentiemarkt niet opvangen met meer abonnementen en meer lezers/kijkers. Maar dat heeft niet uitsluitend met de coronacrisis te maken.

“Voor freelancers zijn het moeilijke tijden”

‘Voor freelancers zijn het inderdaad moeilijke tijden, maar we doen ons best om onze vaste pool aan te spreken zoals in normale omstandigheden’, legt Jan Walraven uit. ‘We kunnen ze namelijk ook gebruiken om het werk van de redactie aan te vullen.’ Bij DeWereldMorgen en rekto:verso blijven de freelancers (én vrijwilligers) verder werken, en Doorbraak is zelfs actief op zoek naar nieuwe freelancers. Maar ook dat heeft dan weer niets met de crisis te maken.

Nochtans voelen de redacties wel degelijk een verlies. ‘Er zijn helemaal geen inkomsten meer uit sales (het verkopen van advertentieruimte, hz)’, zegt Wouter Verschelden van newsmonkey. ‘De 15 vaste medewerkers die niet als journalist werken, zijn op technische werkloosheid gezet.’

(CC BY-SA 2.0) Gunnar Wrobel

‘Bij MO* vertaalt dat verlies zich in het niet kunnen reizen om reportages te maken. Daar zijn al kosten voor gemaakt, en vermits die reportages er niet komen, moeten er stukken aangekocht worden. Idem voor projecten waarvoor financiering verzekerd was, maar die nu wellicht niet binnen de opgelegde tijdskaders gerealiseerd kunnen worden. ‘Tel daar nog bij dat proMO*campagnes en evenementen voor fondsenwerving geannuleerd worden,’ zegt Gie Goris, ‘en dat verlies wordt alsmaar groter.’ Toch blijft de organisatie draaien, en zijn er in elk geval fors meer lezers (bijna een verdriedubbeling in maart). Dat lijkt zich ook te vertalen in een spontane stijging van het aantal steungevers.’

Rekto:verso is dan weer genoodzaakt om 3 in de plaats van 4 printnummers uit te brengen. Rekto:verso haalt haar inkomsten immers voor een groot deel uit culturele advertenties. Toch ziet Bart Noels daar een voordeel in: ‘Het budget voor print wordt deels verschoven naar online, wat ons de kans geeft om nu eens werk te maken van onze online experimenten die we de voorbije jaren hebben uitgesteld.’

“Wie gaat na afloop van de crisis die factuur betalen?”

Pieter Bauwens: ‘We zien een merkelijk hogere trafiek op onze site sinds de lockdown. Het abonneren loopt voor op onze prognoses. Maar of dat met corona ter maken heeft, durf ik niet zeggen. Wat ook bij ons voor een probleem zorgt, zijn de advertentie-inkomsten die een knauw gekregen hebben, en een aantal evenementen dat afgelast is.’

‘DeWereldMorgen vindt informatie een basisrecht,’ zegt Keltoum Belorf. ‘Die mag niet afhangen van adverteerders. Dus het wegvallen van advertenties en daarbij horende inkomsten is niet van toepassing op ons.’ Toch maakt ze zich zorgen: ‘Er zijn steunmaatregelen beloofd die oplopen tot 1 miljard euro. Naar wie zal dat geld gaan? Naar de grote spelers, of de kleine? En wie gaat na afloop van de crisis die factuur betalen?’

Overheidssteun voor media

Een van de maatregelen die de Vlaamse overheid neemt om die tegenvallende reclame-inkomsten in de media op te vangen, is de sensibiliseringsactie #IKREDLEVENS, waar 3 miljoen euro wordt voor vrijgemaakt. De media mobiliseren daarbij hun bekendste gezichten om de bevolking erop te wijzen dat het levens redt door zich te houden aan de maatregelen. Spotjes en advertenties die de media maken, worden dus betaald door de overheid.

Apache, dat nochtans zonder advertenties werkt, krijgt amper 0,17 procent van dat bedrag. Jan Walraven: ‘We zijn inderdaad advertentievrij, maar uitzonderlijke omstandigheden vragen om uitzonderlijke maatregelen. Het gaat om een boodschap van algemeen nut, bedoeld om belangrijke hygiënische en gezondheidsinformatie te verspreiden. Het is dus geen commerciële advertentie en botst niet met onze missie.’

Voor newsmonkey en MO* wordt 10.000 euro voorzien, wat Wouter Verschelden niet echt een vetpot vindt. En aan Doorbraak wordt 6.000 euro toegekend. Vergeleken met wat de grote bedrijven ontvangen, zijn dit minimale bedragen, maar voor kleine redacties als die van de onafhankelijke media desalniettemin een vorm van steun.

Coronanieuws

Je moet al behoorlijk wat prut in je ogen hebben om niet te zien dat het dagelijkse nieuws op zowat alle media beheerst wordt door corona. De verschillende online media hebben ieder hun specificiteit, maar het is bij hen niet anders. Kunnen zij zich nog toespitsen op hun corebusiness, die niet noodzakelijk samenhangt met corona? Hebben ze daar nog de tijd, ruimte en middelen voor?

Covid-19-4k-1-1-scaled (3D animatie via wearecovert.com)

Wouter Verschelden twijfelt daar niet aan. ‘newsmonkey doet wat het steeds doet.’

‘Onze corebusiness is politiek,’ legt Pieter Bauwens uit. ‘Het begin van de lockdown viel samen met een politieke crisissituatie, die dan nog communautair geladen was. Doorbraak kan daar het verschil maken.’ Doorbraak richt zich nu dan ook voornamelijk op de politieke afwikkeling van de coronacrisis. ‘Welke beslissingen nemen de politici? Wat zijn best cases elders in de wereld? We moeten, ook nu, kritisch blijven voor de politici en dat is wat we proberen,’ zegt Pieter Bauwens. En ondertussen komen ook niet-corona-artikels stilaan meer binnen.

Voor DeWereldMorgen is het middenveld belangrijk. Het medium wil de kwetsbaren, die door dat middenveld vertegenwoordigd worden, een stem geven. ‘We krijgen heel wat artikels binnen over de impact van de lockdown op, en de uitdagingen die daarmee gepaard gaan voor ouderen, vroedvrouwen, leerkrachten, kansarmen, mensen met een handicap, vluchtelingen, enz.,’ zegt Keltoum Belorf.

Jan Walraven legt uit dat Apache ook focust op corona, maar wel degelijk met een Apache-aanpak: ‘We gaan op zoek naar wantoestanden, zijn kritisch voor alle vormen van macht, met oog voor de zwakkeren in onze maatschappij. We plaatsen de dagelijkse actualiteit in haar context, zoeken oorzaken en verbanden, geven duiding bij de crisis, en schatten de gevolgen in op korte en lange termijn.’

Hetzelfde kan gezegd worden over MO*. Gie Goris merkt dat de tegenstelling tussen wat MO* in andere omstandigheden doet, en nu, voorlopig is opgeheven omdat alles in de hele wereld min of meer rond corona draait. Toch maakt hij zich geen illusies. ‘We proberen de blik wijd genoeg open te houden, maar het blijkt best moeilijk om de lezer aan niet-coronastukken te krijgen.’

De jongeren van StampMedia schrijven altijd over wat hen bezighoudt. ‘In deze coronatijden gaat dat inderdaad vaak over corona,’ zegt Fried Aernouts, ‘maar er worden nog steeds andere stukken gemaakt.’

De mens achter de journalist

Tot slot is een journalist ook maar een mens die zich moet schikken naar de genomen maatregelen tijdens de lockdown. Of is een journalist van nature beter gewoon om zelfstandig te werken, alleen thuis aan een bureautje met een laptop, een telefoon, en sloten koffie? Is een journalist met andere woorden beter bestand tegen de ophokplicht?

Keltoum Belorf van DeWereldMorgen vindt in ieder geval van wel: ‘Journalistiek is toch een beroep waarbij je sowieso heel wat kernwerk gemakkelijk en efficiënt van thuis uit kan doen.’ Dat bevestigt Zeynep Kubat, kernredactrice bij rekto:verso: ‘In het begin was het telewerken een beetje onwennig, maar hoe langer hoe meer groeit het wel uit tot een tweede natuur. Om voor mezelf te spreken: ik geniet van de tijd die ik bespaar en voor iets anders kan inzetten. Tijd die ik eerder verspilde aan onderweg te zijn en dikwijls in slechte en/of dure omstandigheden te moeten werken.’

Maar dat geldt niet voor iedereen. ‘En het varieert,’ merkt Jan Walraven. ‘De één kan er beter mee om dan de ander. Op ons communicatiekanaal hebben we van bij het begin een aparte Babbelbox opgestart, ter vervanging van het gesprek aan de koffiezet. De informele momenten tijdens lunchpauzes of na het werk die nu wegvallen, worden natuurlijk gemist. Dus we kijken allemaal wel uit naar het einde van de lockdown.’

“Altijd maar doorwerken, is ook niet goed”

Gie Goris wijst de voordelen resoluut af. ‘Zelfs de nerds willen nu mensen zien, laat staan de wat meer sociaal aangelegde journalist. Binnen blijven vernauwt de blik, onvermijdelijk. Iedereen staat te trappelen om buiten te kunnen,’ zegt hij categoriek.

Veel mensen hebben ook (kleine) kinderen, wat het werk er niet makkelijker op maakt, zelfs niet voor hen die het gewoon zijn om thuis te werken. Voor Pieter Bauwens moet het dan ook allemaal niet te lang duren. Hij snakt ernaar om de vleugels weer te kunnen spreiden, nieuwe mensen te ontmoeten, horizonten te verkennen, eens op vakantie gaan. Altijd maar doorwerken, is ook niet goed. ‘En daarnaast,’ zegt hij, ‘zet het me als mens ook aan het denken. We hebben gelukkig een goede band met ons gezin en samenleven in onze cocon zorgt amper voor problemen, maar dat is niet iedereen gegeven. Ik ben soms wel wat bezorgd over dierbaren.’

‘Alleenwonende collega’s hebben het ook niet altijd makkelijk met hun sociaal isolement,’ vindt Fried Aernouts. ‘En voor mezelf: ik ben mijn huis stilaan beu aan het worden.’

© Media.21 – Han Zinzen

Vragen en discussiepunten